Mieczysław  Łacek

Początki sodalicji mariańskich 

Wiek XVI to okres walk ideowych  i wielkich reform w Europie. Rodziła się myśl odrodzenia duchowego Europy w dobie humanizmu, który usuwał ze swoich rozważań Boga i religię. Papieże, sobory i wybitne  jednostki tego okresu podejmowały różne działania w tym kierunku. Inspiracje odrodzenia katolickiego wychodziły z różnych środowisk: od świętych tego czasu, od reformatorów, od dotychczasowych wspólnot zakonnych i od nowopowstających. Wśród nowopowstających wspólnot zakonnych w XVI wieku zaczął się wyróżniać Zakon Towarzystwa Jezusowego założony przez św. Ignacego Loyolę[1].

W kolegiach jezuickich jak twierdzą historycy Towarzystwa Jezusowego Orlandini, Sacchoni, Juwencjusz istniały „pobożne stowarzyszenia studenckie”, założone w Ingolstadzie, a potem w Genui, Perugii, Kolonii i innych miastach[2]. „Te pierwsze związki pobożne młodzi szkolnej nie miały innego celu, jak pomoc wzajemną w nabyciu nauki i cnoty. Jeszcze nie nosiły one wypisanej na swym sztandarze szczególnej i w ramy organizacyjne ujętej, czci do Matki Bożej; były może kongregacjami, ale nie mariańskimi”[3].Właściwą kolebka kongregacji mariańskich miał stać się Rzym[4].

19 czerwca w roku 1556 zgłosił się w Rzymie do Nowicjatu Jan Leunis Flandryjczyk (Belgijczyk) z Lüttich[5].Został przyjęty do Zakonu przez samego św. Ignacego Loyolę. Przybył do Rzymu z Flandrii pieszo, mając ze sobą „Officium parvum de Maria Virgina” (Godzinki). Ignacy Loyolę dostrzegł w nim materiał na dobrego wychowawcę młodzieży. Już w latach1556/7 był nauczycielem klas niższych w kolegium jezuickim w Perugii, w 1557/8 w Montepulciano, w latach 1558-60 w Paryżu, w roku 1560 wrócił do Rzymu jako nauczyciel najmłodszej, szóstej klasy Kolegium Rzymskiego. Okazał się bardzo dobrym wychowawcą chłopców[6]. Wroku 1563 otrzymał święcenia kapłańskie. Zaraz już w tym roku, wraz z 70 uczniami zawiązał stowarzyszenie w celu rozszerzania czci Najświętszej Maryi Panny.To dało początek Sodalicji Mariańskiej[7].

Zakładając Sodalicję Jan Leunis skorzystał również z doświadczeń innego jezuity, Sebastiana Carabasi, nauczyciela gramatyki w zakładzie naukowym jezuitów w  Syrakuzach. Carabasi chcąc uchronić młodzież od zepsucia moralnego, gromadził ją w niektórych dniach w swojej szkole, by u stóp  Niepokalanej zachęcać ich do czci i miłości do Matki Bożej. Po skończonych lekcjach szkolnych razem z młodymi ludźmi odmawiał modlitwy do Najśw. Maryi Panny i miał krótka do nich naukę, w której kładł nacisk na to, że kto chce być czcicielem Maryi, musi być „nieskazitelnej cnoty i wzorowej pracy młodzieńcem”[8]. Zauważył on, że młodzież, która czciła Maryję, odznaczała się „pilnością, sumiennością i czystością obyczajów”[9].

Podobnie czynił Jan Leunis. Zbierał młodych raz na tydzień w jednej ze sal szkolnych, miał do nich „krótkie nauki o czci Maryi, zachęcał do rachunku sumienia, do częstego przyjmowania sakramentów świętych i innych dobrych uczynków, odmawiał z nimi kilka modlitw, śpiewał pieśni pobożne na cześć Królowej nieba”[10]. Treścią przemówień O. Leunisa „były cnoty, zasługi i przywileje Matki Najświętszej, jako też szczęście  tych, którzy pod Jej opieką zostają”[11]. O. Leunis 25 marca roku 1563 publicznie powiódł ten „poczet Maryi”do kościoła  przed ołtarz Maryi, by go poświęcić Maryi i oddać pod Jej opiekę ku Jej czci i służbie i nazwał: Congregatio Annuntiationis B. Virginis Mariae, Kongregacją Zwiastowania Najśw. Maryi Panny[12]. Z tego względu święto Zwiastowania NMP stało się świętem tytularnym dla całej Sodalicji i weszło w jej nazwę[13].„Całą prawie młódź rzymską ogarnął niebawem święty zapał miłości Maryi, szlachetne współzawodnictwo skupiało wszystkich pod Jej sztandarem. I nieskończyło się na Rzymie”[14].

Skorzystajmy z notatek z roku 1563, współczesnemu O. Leunisowi historyka o.Sacchinni’ego.  Sacchini pisze tak: „W roku tym (1563) powstała między uczniami niższych klas Sodalicja, której założycielem był ich nauczyciel Jan Leunis, Belgijczyk. Byli to uczniowie gramatyki i literatury, gdyż uczniów retoryki zaliczano do klas wyższych. Pragnęli oni powiązać w szczególniejszy sposób oddawanie się nauce z pobożnością. Dlatego zbierali się każdego dnia po szkole w jednej z salszkolnych przed przystrojonym ołtarzykiem i odmawiali wspólnie pewne modlitwy. Potem jeden z  nich odczytywał urywek zpobożnej książki. W niedzielę i dni świąteczne schodzili się wieczorem nakrótkie nabożeństwo”[15].

Pomimo tego, że o. Leunisowi powierzono inne zadania w zakonie, wędrował bowiem od Perugii we Włoszech do Paryża, nie zahamowało to rozwoju Sodalicji[16]. W roku 1569 powstały w Rzymie kolejne dwa oddziały sodalicyjne. Oddział klaswyższych odbywał spotkania w kościele pod wezwaniem Zwiastowania NajświętszejPanny. W roku 1581 w Kolegium Rzymskim były już 4 sodalicje pod nazwą: Prima Primaria, Secunda Primaria, TertiaPrimaria, Quarta Primaria[17]. W roku 1569  powołano tzw. Akademie celem pogłębienia wiedzy i wiary[18].

Do czego byli zobowiązani pierwsi sodalisi? Celem tych pierwszych Sodalicji było: „Przez cześć i miłość ku Najświętszej Pannie dążyć do coraz głębszej pobożności i postępu w naukach”[19].Sodalicje miały za zadanie uszlachetnić charaktery młodzieży, uczynić odpornymi na „wszystkie burze życiowe” i  gotowymi służyć Bogu i Ojczyźnie[20]. Wspomniany wyżej O. Sacchini pisał w swojej Kronice pod rokiem 1564: „Sodalisi…byli zobowiązani do tygodniowej spowiedzi, miesięcznej Komunii św. i codziennego odmawiania różańca. Wieczorem schodzili się na 15 minutowe rozmyślanie… W rozmowach  dzielili się miedzy sobą tym, czego dokonali podczas dnia. W dni świąteczne po południu chodzili na nieszpory, a następnie odwiedzali chorych…”[21]. Członkowie Sodalicji byli pierwszymi w nauce i w zachowaniu, mieli dobry wpływ na innych[22].

W Paryżu sodalicje zakłada sam O. Jan Leunis, a późniejszym jej członkiemi prefektem był  św. Franciszek Salezy. Tak o sodalicji paryskiej pisał  historyktego okresu Carayon: „Do poniesienia poziomu moralnego w mieście, nawet w domach zakonnych, przyczyniła się ogromnie Sodalicja mariańska; prócz uczniów widziano w niej prałatów, radców, adwokatów, a nawet królów (Karol IX, HenrykIII)”[23]. W roku 1573 istnieją Sodalicje w kolegiach jezuickich już w 20 miastach Francji, wiele w Hiszpanii, Portugalii, Szwajcarii, we Włoszech. Potem powstają Sodalicje w kolegiach jezuickich na całym świecie, także w Niemczech, m.in. w Kolonii i Fuldzie; Austrii, w Wiedniu, Gracu; w Czechach w Pradze, w Ołomuńcu, w Wilnie, a nawet w Japonii[24]. 

Św. Piotr Kanizy  w roku 1580 we Fryburgu w Niemczech zakłada Sodalicje dla mieszczan, a potem dla pań[25]. Biograf świętego O. Braunsberg pod rokiem 1580 zapisuje: „Było to zupełną nowością, że we Fryburgu powstała także i Kongregacja Pań. Zdaje się, iż z początku tworzyła ona jedno z męską. W każdym razie w krótkim czasie poszła swą własną drogą. Pierwszą  prezydentkę pań mianował św. Piotr Kanizy. Już w r. 1582 założyciel obydwóch wyjednał dla nich u Stolicy Apostolskiej odpusty i łaski. Grzegorz XVII zatwierdził wszystko, co Kongregacjom w Niemczech zostało przyznane”[26]. O.Braunsberg dodaje tutaj: „Tu także odnajdujemy inna typową formę prowadzenia Sodalicji, której moderatorem nie był Jezuita, ale inny kapłan!”[27]. Jezuitom zabronione było stałe prowadzenie kobiet, a także  przyjmowanie do Kongregacji kobiet, dopiero w roku 1751 papież Benedykt XIV  dał wyraźne pozwolenie na agregowanie do „Prima Primaria” kongregacji pań[28]. „W rzeczywistości przez cały czas istniały one, wskazując światło i drogę swym członkom na uświęcenie się w swym stanie pod opieką Matki Niebieskiej”[29].

W latach następnych Sodalicje powstają nie tylko w kolegiach, ale i przy wszystkich niemalże kościołach jezuickich[30]. W XVII wieku  jezuita O. Pavone w Królestwie Neapolitańskim założył  90 Sodalicji, m.in. klerycką w Neapolu, do której należeli proboszczowie, kanonicy i zakonnicy[31].

Stolica Apostolska błogosławiła „rycerzom Najświętszej Panny”. Już w roku 1577 Stolica św. „wyrzekła pierwsze słowo pochwały i zachęty” pod adresem sodalicji[32].Papież Grzegorz XIII nadaje  przywileje sodalicji, a gdy liczba sodalisów osiągnęła liczbę 30.000, 5 grudnia 1584 r. wydał bullę  erekcyjną Omnipotentis Dei, podnosząc pierwszą kongregację maryjną w Rzymie do archi-kongregacji (Prima Primaria Congregationis) do której mogły być przyłączane wszystkie inne w świecie, wychwalając przy tym sodalicje za jej zbawczy wpływ na umoralnienie młodzieży, nadając przywilej i odpusty i mianując każdego generała zakonu jej przełożonym[33]. Papież Grzegorz XIII  5 grudnia 1584 roku bullą erekcyjną Omnipotentis Dei zatwierdza Sodalicje Mariańską i jej ustawy, nadaje odpusty, poddaje je po wieczne czasy pod kierownictwo każdego z kolei generała zakonu Towarzystwa Jezusowego i pozwala zakładać je w całym świecie pod warunkiem, że  wszystkie będą zespolone i przyłączone do rzymskiej Prima Primaria[34]. Potwierdza przywileje i poszerzają je następni papieże. Sykstus V, 5 stycznia 1586 bullą Superna dispositione i Romanum decet z dnia 29 września 1587, Klemens VIII, brevem z dnia 30 sierpnia 1602 roku, Grzegorz XV bullą Alias pro parte z dnia 15 kwietnia 1621otwarli przystęp do sodalicji dla każdego wieku i dla wszystkich stanów[35].

Papież Sykstus V wydając dwie bulle: Supernadispositione (5.I.1586) i Romanumdecet  Pontificem (29.IX. 1587), zatwierdza ponownie  Prima Primariae i pozwala na zakładanie Sodalicji dla wszystkich stanów i osób[36]. Papież Klemens VIII brevem z  30 sierpnia  1602 roku pozwala na zakładanie sodalicji już przy każdym klasztorze jezuickim[37].Zatwierdził te przywileje bullą Alias quo  z 15 kwietnia 1621 roku papież Grzegorz XV[38].

Papieże prześcigali swych poprzedników w pochwałach i zachętach do wstępowania do sodalicji i rozdawali je hojnie w celu wzmożenia duchowego dobra sodalicji[39].  Rozpoczyna się nowy okres rozwoju sodalicji. „Nowe idee, znakomite środki i wspaniałe cele Kongregacji Mariańskich, szlachetne uduchowienie, pociągający przykład życia sodalisów i poparcie Stolicy Apostolskiej poczęły pociągać wszystkich katolików do skupiania się w Sodalicjach”[40]. O. Gaspar Fechner pisze w roku 1628: „Świętość liczbowego rozwoju odpowiada w całej pełni prężności wewnętrznego życia sodalisów, zaznaczająca się w kierunku osobistego uświęceniai apostolskiej działalności”[41].

Opieka Moderatorów powstrzymuje od zepsucia zwłaszcza młodych ludzi. Uczynki miłosierdzia ściągają dla sodalisów coraz więcej łask z nieba. Przykłady wybitnych sodalisów  budują „potężny gmach moralny wiary” w członkach Sodalicji[42].

[1] Por.Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie(Rys historyczny), [w:] JG 4/1984, s. 11; por. ks. Filip Löffler T.J, Kongregacya maryańska, jej istota, rzut okana dzieje, [w:] SM 1910, s.132.

[2] Por.tamże, s.133.

[3] Tamże.

[4] Por. tamże.

[5] Por. tamże.

[6] Por. tamże; por. Z. Rymarówna, Przewodnik SodalicjiMariańskich w Polsce,  Kraków  1997, s. 16-17; por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 11; por. O. J. Roztworowski T.J, Rzut oka na dzieje sodalicyi  maryańskiej,[w:]  PrzewodnikSodalicyi Maryańskich, zebrał i opracował ks. Henryk Haduch T.J., Kraków1914, s. 30-31; por. Tadeusz Hrabia Łubieński, Jakie zadania mają sodalicye Maryańskie w dzisiejszych czasach?,[w:] SM 6/1912, s. 354.

[7] Por.Ks. St[anisław] Załęski T.J., Osodalisach Maryi, Kraków 1886, s. 6; por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 12; por.  O. J. Roztworowski T.J, Rzut oka na dzieje sodalicyi  maryańskiej, [w:]  Przewodnik Sodalicyi Maryańskich, zebrał i opracował ks. Henryk Haduch T.J., Kraków 1914, s. 31.

[8] Ks.St[anisław] Załęski T.J., O sodalisachMaryi, Kraków 1886, s. 6.

[9] A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska. Czem jest – jak jązakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 6.

[10] Ks. Filip Löffler T.J, Kongregacya maryańska, jej istota, rzut okana dzieje, [w:] SM 1910, s.133.

[11] A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska. Czem jest – jak jązakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 7.

[12] Por.ks. St[anisław] Załęski T.J., Osodalisach Maryi, Kraków 1886, s. 6.

[13] Por. ks. Filip LöfflerT.J, Kongregacya maryańska, jej istota,rzut oka na dzieje, [w:] SM 1910, s.133.

[14] Tamże.

[15] Ks. A. Kisiel T.J., Wychowawcze pierwiastki w Sodalicji O. Leunis, [w:] SM 12/1937, s. 536.

[16] Por. Z. Rymarówna, Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce,  Kraków 1997, s. 19.

[17] Por.A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska.Czem jest – jak ją zakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 7-8; por. Z. Rymarówna, Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce,  Kraków 1997, s. 17-18; por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny), [w:] JG 4/1984, s. 12.

[18] Por. tamże.

[19] A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska. Czem jest – jak ją zakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 8.

[20] Por. tamże.

[21] Por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 12.

[22] Por. tamże.

[23] Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 13.

[24] Por.Ks. St[anisław] Załęski T.J., Osodalisach Maryi, Kraków 1886, s. 6; por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 12.

[25] Por. F. Herzog T.J., Idea Sodalicji w jej historycznym rozwoju po r. 1773,[w:] SM 1/1929, s. 4.

[26] Tamże.

[27] Tamże.

[28] Por. tamże.

[29] Tamżę.

[30] Por. Z. Rymarówna, Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce,  Kraków 1997, s. 19.

[31] Por. tamże, s. 25.

[32] Por. ks. Filip LöfflerT.J, Kongregacya maryańska, jej istota,rzut oka na dzieje, [w:] SM 1910, s.134.

[33] Por. tamże; por. Ks.St[anisław] Załęski T.J., O sodalisachMaryi, Kraków 1886, s. 6-7; por. O. J. Roztworowski T.J, Rzut oka na dzieje sodalicyi  maryańskiej, [w:]  Przewodnik Sodalicyi Maryańskich, zebrał iopracował ks. Henryk Haduch T.J., Kraków 1914, s. 31.

[34] Por.Z. Rymarówna, Przewodnik SodalicjiMariańskich w Polsce,  Kraków  1997, s. 23; por. O. J. Roztworowski T.J, Rzut oka na dzieje sodalicyi  maryańskiej, [w:]  Przewodnik Sodalicyi Maryańskich, zebrał iopracował ks. Henryk Haduch T.J., Kraków 1914, s. 31.

[35] Por. ks. Filip LöfflerT.J, Kongregacya maryańska, jej istota,rzut oka na dzieje, [w:] SM 1910, s.134.

[36] Por.Ks. St[anisław] Załęski T.J., Osodalisach Maryi, Kraków 1886, s. 7; por. A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska. Czem jest – jak jązakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 8-9; por. Z. Rymarówna, Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce,  Kraków 1997, s. 23-24; por. Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny), [w:] JG 4/1984, s. 13.

[37] Por. Ks. St[anisław] Załęski T.J., Osodalisach Maryi, Kraków 1886, s. 7.

[38] Por. tamże, s. 7-8.

[39] Por. ks. Filip LöfflerT.J, Kongregacya maryańska, jej istota,rzut oka na dzieje, [w:] SM 1910, s.134.

[40] Zofia Rymarówna, Sodalicje mariańskie (Rys historyczny),[w:] JG 4/1984, s. 13.

[41] Por. tamże, s. 12.

[42] Por.A. Wróblewski T.J., Sodalicja Maryańska.Czem jest – jak ją zakładać i prowadzić?, Kraków 1904, s. 9-11.